آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز هنگامی رخ می‌دهد که بافت آندومتر روی تخمدان، روده و بافت های لگن رشد کند و گسترش پیدا کردن بافت آندومتر به بیرون از منطقه لگن غیرمعمول می باشد اما امکان پذیر است. بافت آندومتر که در خارج از رحمی به عنوان کاشت آندومتر شناخته می‌شود.

تغییراتی که در هورمون ها در روند قاعدگی رخ می‌دهد روی رشد نابجای آندومتر تاثیر می‌گذارد و منجر به ملتهب و دردناک شدن و بسته شدن قسمت های درگیر خواهد شد. یعنی بافت رشد کرده ضخیم و تجزیه می‌شود که به مرور زمان بافتی که تجزیه شده دیگر جایی برای رفتن نداشته و درون لگن گیر می‌کند. این بافتی که در لگن گیر کرده منجر به موارد زیر می شود:

• مشکلات باروری

• تحریک

• تشکیل اسکار

• چسبندگی که در آن بافت اندام های لگن را به هم متصل می کند

• درد شدید در دوران قاعدگی

آندومتریوز یکی از بیماری های شایع در خانم هاست که 10 درصد خانم‌ها با آن درگیر می‌شوند.

علامت های آندومتریوز

آندومتریوز علامت های مختلفی دارد که بعضی از خانم‌ها نوع خفیف این علامت ها را تجربه خواهند کرد و در بعضی دیگر این علائم شدیدتر خود را نشان می‌دهد. شدت درد هیچ وقت درجه و مرحله بیماری را به شما نشان نخواهد داد. گاهی اوقات یک مقدار خفیفی از بیماری را دارید اما درد بیشتری را احساس می‌کنید و علت درد قسمت لگن یکی از شایعترین علامت های آندومتریال می باشد و شما ممکن است علامت های دیگری مثل موارد زیر را در طی آندومتریوز تجربه کنید.

• درد بعد از رابطه جنسی

• ناراحتی ناشی از حرکات روده

• قاعدگی های دردناک

• درد در قسمت پایینی شکم قبل و حین قاعدگی

• گرفتگی عضلات یک یا دو هفته در نزدیکی قاعدگی

• خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی بین پریودی

• کمردردی که ممکن است در هر زمان از چرخه قاعدگی رخ دهد

• ناباروری

در برخی از موارد ممکن است شما علامت خاصی نداشته باشید ولی باید حتماً در این دوران به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید تا منظم معاینه شوید و اگر تغییراتی در بدن شما اتفاق افتاد آن را کنترل کند و هنگامی که حامل دو یا چند علامت هستید باید خیلی جدی تر به آن نگاه کنید.

درمان آندومتریوز

طبیعتاً شما هم دلتان میخواهد که خیلی زود از علامت ها و دردهایی که آندومتر از برای شما آورده خلاص شوید و اگر آنها را درمان نکنید این شرایط زندگی شما را دچار اختلال می کند.

ولی باید بدانید که آندومتریوز درمان خاصی ندارد و فقط باید علائم آن را کنترل کنید و روش‌های پزشکی و جراحی به کاهش علامت ها و مدیریت عوارض به شما کمک می کند. پزشک زنان درمان‌های مختلفی را برای این کار انجام می‌دهد و اگر بهتر نشدید برای شما جراحی انجام می‌شود.

همانطور که گفته شد افراد مختلف واکنش های متنوعی را برای گزینه های درمانی از خود نشان می دهند و انتخاب روش درمانیِ بهتر، کاری است که باید دکتر زنان انجام بدهد.

برای درمان و تشخیص شرایط سختی پیش روی شما است و ممکن است حتی ناامید شوید اما به علت مشکلات باروری، درد و ترس از عدم بهتر شدن کنترل این بیماری از نظر ذهنی کار سختی است و باید آموزش بیشتری در این رابطه ببینید.

کارهای مختلفی برای درمان آندومتریوز در نظر گرفته می شود که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

داروهای ضد درد

واکنش های مختلفی برای تسکین درد در این شرایط می توانید استفاده کنید که ایبوپروفن یکی از این مسکن های ضد دردی است که بدون نسخه هم می توانید آن را از داروخانه تهیه کنید ولی همیشه تاثیرگذار نیست.

هورمون درمانی

استفاده از هورمون های مکمل برخی اوقات باعث کاهش درد می‌شود و پیشرفت آندومتریوز را دچار مشکل می‌کند. این هورمون درمانی باعث تنظیم تغییرات هورمونی ماهانه که منجر به رشد بافتی موقع آندومتریوز می‌شود نقش خواهد داشت.

پیشگیری از بارداری به روش هورمونی

پیشگیری از بارداری با استفاده از روش های هورمونی شما باعث می شوید که از رشد ماهانه و تجمع بافت آندومتر جلوگیری شود که معمولاً حلقه های واژن و قرص های ضدبارداری دردهایی که مربوط به آندومتریوز های شدید نباشد را کاهش می دهند یا آنها را از بین می‌برند.

علاوه بر آن تزریق مدروکسی پروژسترون باعث قطع قاعدگی می شود و منجر به توقف رشد کاشت آندومتر می‌شود و بعد درد و علامت های آن را بهبود می بخشد و به علت خطرات کاهش تولید استخوان، افزایش افسردگی و افزایش وزن استفاده از این روش ها خیلی مرسوم نیست.

آگونیست ها و آنتاگونیست های آزاد کننده هورمون گنادوتروپین

معمولا از این دو برای جلوگیری از تولید استروژن تحریک کننده تخمدان استفاده می‌شود و استروژن همان هورمونی است که باعث ایجاد خصوصیات های جنسی در خانم ها می شود و اگر از تولید آن جلوگیری شود، قاعدگی هم انجام نمی‌شود و یک نوع یائسگی مصنوعی در فرد ایجاد می شود.

درمان به این روش عوارض مختلفی مثل گر گرفتگی و خشکی واژن را به همراه دارد که اگر هم زمان کمی استروژن و پروژسترون مصرف کنید این علائم کمتر می‌شود.

دانازول

یکی از داروهایی که برای پیشگیری از قاعدگی و کم شدن علامت ها از آن استفاده می کنند دانازول است که امکان دارد موقع مصرف آن بیماری به پیشرفت خود ادامه دهد و ممکن است استفاده از این داروها عوارض جانبی داشته باشد. مثلاً باعث پرمویی یا آکنه شود.

رشد غیر طبیعی مو در بدن و صورت را هیرسوتیسم می‌گویند و بقیه داروهایی که این علامت ها را بهتر می‌کند و باعث می‌شود که این بیماری کنترل شود هنوز هم در حال مطالعه هستند.

جراحی محافظه کارانه

این جراحی مختص خانم هایی است که تمایل دارند باردار شوند و یکسری دردهای شدیدی را احساس می‌کنند و هورمون درمانی روی آنها جواب نداده است.

جراحی محافظه کارانه با این هدف انجام می‌شود که آندومتر را بردارند یا از رشد آن جلوگیری کنند؛ بدون اینکه به اندام های تولید مثلی آسیبی برسد که معمولا از لاپاراسکوپی جراحی و تهاجم کم جهت تشخیص و دیدن آندومتریوز استفاده خواهد شد و برای از بین بردن بافت آندومتر رحم از آن استفاده می‌کنند.

جراحان برای جلوگیری از رشد و یا سوزاندن یا با خارج کردن آن یک شکاف کوچک روی شکم به وجود می آورند یا اینکه از لیزر استفاده می کنند.

جراحی آخرین گزینه (هیسترکتومی)

در صورتی که بقیه روش‌های درمانی کمک به بهبود فرد نکند، متخصص زنان و زایمان به عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم یا هیسترکتومی را پیشنهاد می‌کنند جراح رحم و دهانه رحم را کاملا بر می‌دارد و تخمدان ها هم حذف خواهند شد. چون همه این اندام ها منجر به تولید استروژن و رشد بافت آندومتر می‌شدند و علاوه بر آنها جراح، ضایعات ایمپلنتی که مشاهده می شود را هم از بین می‌برند که این راهکار درمانی برای آندومتریوز نیست و در صورتی که این جراحی روی شما انجام شود دیگر نمی توانید باردار شوید. پس برای تصمیم‌گیری بهتر حتماً با متخصص مشورت کنید و شرایط خود را در نظر بگیرید.

چه عواملی باعث آندومتریوز می‌شود ؟

در مدت زمانی که یک چرخه قاعدگی منظم اتفاق می‌افتد، پوشش رحم ریزش پیدا می‌کند و خون قاعدگی توسط دهانه کوچک رحم بیرون ریخته و از واژن خارج می شود.

هنوز مشخص نیست که آندومتریوز دقیقا به چه دلیلی به وجود می‌آید و نظریه های متفاوتی در مورد آن وجود دارد. یکی از نظریه های قدیمی در این رابطه این است که آندومتریوز به خاطر فرآیندی مثل جریان برگشتی خون قاعدگی اتفاق می‌افتد و وقتی رخ می‌دهد که خون قاعدگی به جای اینکه از واژن خارج شود توسط لوله‌های رحمی به درون حفره لگن برمی‌گردد.

نظریه دیگری وجود دارد که می‌گوید هورمون ها سلول های بیرون از رحم را به سلول‌های شبیه به لایه های داخلی رحم تبدیل می‌کنند که به سلول‌های آندومتر معروف است.

افراد دیگری معتقد هستند که اگر یک قسمت کوچک از شکم به بافت آندومتر تبدیل شود این شرایط اتفاق می‌افتد و دلیل آن این است که منشا سلول های شکمی، سلول‌های جنینی می باشند و سلول هایی که می‌توانند تغییر شکل پیدا کنند مانند یاخته‌های آندومتر عمل می کنند که هنوز دلیل آن مشخص نیست.

این سلول‌های آندومتر که نابجا هم هستند گاهی اوقات روی دیوارهای لگن و سطح اندام های لگن، تخمدان و راست روده جا خوش می کنند و در طول چرخه قاعدگی برای پاسخ دادن به هورمون های چرخه به رشد، ضخیم شدن و خونریزی ادامه می‌دهند و منجر به اندومتریوز می‌شوند.

امکان دارد خون قاعدگی از طریق اسکار جراحی به درون حفره لگن نشت پیدا کند، مانند شرایطی که بعد از زایمان سزارین رخ می دهد.

نظریه دیگری هم وجود دارد که سلولهای آندومتر از راه سیستم لنفاوی به بیرون از رحم انتقال پیدا می‌کنند و یک نظریه دیگر می گوید ممکن است به دلیل نقص سیستم ایمنی بدن این اتفاق رخ دهد که سلول‌های آندومتر رحم را خراب نمی کنند‌.

عده‌ای دیگر معتقدند که امکان دارد در دوره جنینی بافت سلول نابجا که به پاسخ به هورمون های بلوغ بوده شروع به رشد کنند و می گویند که پیشرفت آندومتریوز ممکن است با ژنتیک یا سموم محیطی در ارتباط باشد.

مراحل آندومتریوز

آندومتریوز 4 نوع و چهار مرحله مختلف دارد که شامل مراحل مینیمال، خفیف، متوسط و شدید است و عوامل مختلفی این میزان اختلال را تعیین خواهد کرد. تعداد، اندازه، محل و عمق کاشت آندومتر خواهد بود که در ادامه به مراحل مختلف اشاره خواهیم کرد.

مینیمال

در طی مرحله اول یا مرحله مینیمال، داخل تخمدان ضایعات یا زخم های کوچک و کاشت آندومتر کم عمق است و امکان دارد داخل حفره لگن یا اطراف آن التهاب هایی به وجود بیاید.

خفیف

مرحله دوم یا آندومتریوز خفیف شامل ضایعات سبک و کاشت های کم عمق داخل تخمدان و پوشش لگن می باشد.

متوسط

مرحله سوم یا متوسط آندومتریوز شامل کاشت های عمیق تر در پوشش تخمدان و لگن خواهد بود و امکان دارد ضایعات بیشتری را هم به همراه داشته باشد.

شدید

مرحله چهارم یا شدید یکی از شدیدترین مرحله های آندومتریوز هست که شامل کاشت عمیق داخل لایه لگن و تخمدان است و امکان دارد در لوله های فالوپ و روده هم یکسری ضایعاتی دیده شود.

تشخیص آندومتریوز

علامت های آندومتریوز شباهت زیادی به علامت بیماری های دیگری مثل بیماری‌های التهابی لگن یا کیست تخمدان دارد و برای درمان آن هم لازم است به صورت دقیق نوع مشکل تشخیص داده شود. پزشک متخصص معمولا با انجام چند آزمایش مختلف می تواند دو مسیر را تشخیص دهد.

سوابق پزشکی

معمولاً پزشکان سابقه شخصی، خانوادگی و علامت های آندومتریوز را بررسی می‌کنند و گاهی اوقات امکان دارد یک ارزیابی از سلامت فرد انجام دهند تا علامت های دیگری از اختلال طولانی مدت را بررسی کنند.

معاینه بدنی

معاینه بدن بیمار یکی دیگر از روش‌های تشخیص اندومتریوز می باشد که در طول معاینه لگن، پزشکان با لمس کردن شکم سعی می کنند وجود کیست یا زخم در پشت رحم را بررسی کنند.

سونوگرافی

گاهی اوقات ممکن است که پزشکان از سونوگرافی ترانس واژینال و سونوگرافی شکمی کمک بگیرند که در سونوگرافی واژنی یک مبدل داخل واژن وارد می‌شود و هر دو نوع سونوگرافی یک سری تصویرهایی از اندام های تولید مثلی نشان می دهند که به پزشکان در شناسایی کیست هایی که به اندومتریوز مربوط می شود کمک می کند، ولی برای درمان بیماری موثر نخواهد بود.

لاپاراسکوپی

تنها روش قطعی جهت شناسایی آندومتریوز می باشد زیرا مشاهده به صورت مستقیم انجام می‌شود و یک عمل جراحی جزئی برای انجام لاپاراسکوپی صورت می‌گیرد و هنگامی که آن را تشخیص دادند با همین روش می توان بافت را خارج کرد.

عوارض آندومتریوز

مشکلات مربوط به باروری یکی از جدیدترین عوارض آندومتریوز می‌باشد و خانم‌هایی که فرم‌های ملایم تری از آن را تجربه می‌کنند احتمال دارد که بتوانند بچه دار شوند. ولی 30 تا 40 درصد از خانم هایی که با اندومتریوز درگیر می شوند برای بارداری دچار مشکل خواهند شد.

این داروها هم برای بهبود باروری موثر نخواهد بود و بعضی از خانم ها بعد از اینکه بافت آندومتر را با جراحی برمی دارند می‌توانند مجددا باردار شوند، اما اگر این روش برای شما کارآمد نبود می توانید از لقاح آزمایشگاهی یا روش‌های باروری آزمایشگاهی استفاده کنید تا شانس داشتن فرزند را از دست ندهید.

در صورتی که به آندومتریوز مبتلا هستید و تمایل دارید بچه دار شوید، بهتر است بچه دار شدن را به تعویق بیندازید.

این مشکل می تواند با گذشت زمان بدتر شود و بارداری را سخت‌تر کند. قبل از اقدام به بارداری باید دائماً پزشک شرایط شما را بررسی کند و با او مشورت کنید و در صورتی که برای بارداری نگرانی وجود نداشته باشد اقدام کنید.

در این شرایط مدیریت درد مزمن برای شما سخت است و اضطراب و افسردگی و بقیه مسائل ذهنی معمولاً در این شرایط پیش می‌آیند و باید راهکارهایی که برای مقابله با این عوارض هست را از پزشک خود بخواهید و با کسانی که در شرایط شما بودند صحبت کنید.

عوامل خطر آندومتریوز

تقریباً 2 تا 10 درصد خانم های باردار در سن 25 تا 40 سالگی به آندومتریوز مبتلا می‌شوند و سال‌ها بعد از اینکه چرخه قاعدگی آغاز می‌شود این اتفاق رخ می‌دهد و گاهی اوقات دردناک است. اما وقتی عوامل خطرساز را بشناسید می توانید خیلی سریع تر امکان ابتلا به این بیماری را شناسایی کنید و یا اینکه در زمان مناسب‌تری با پزشک مشورت کنید.

سن

در رابطه با سن باید بدانید که خانم ها در هر رده سنی می توانند آندومتریوز را داشته باشند، ولی در 25 تا 40 سالگی درگیری بیشتر است و گاهی اوقات از بلوغ آغاز می‌شود.

سابقه خانوادگی

یکی دیگر از عوامل خطر سابقه خانوادگی است و در صورتی که در خانواده سابقه آندومتریوز وجود دارد با پزشک مطرح کنید چون ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری شما را تهدید کند.

سابقه بارداری

گاهی اوقات بارداری به طور موقت علائم اندومتریوز را کمتر می‌کند ولی خانم هایی که بچه دار نشده اند بیشتر در معرض خطر ابتلا به آندومتریوز هستند. ولی باز هم می‌تواند در خانم هایی که بچه دار شده اند هم اتفاق بیفتد و هورمون‌ها بر رشد و پیشرفت بیماری تاثیر می‌گذارند.

سابقه قاعدگی

در صورتی که در زمینه پریودی دچار مشکل هستید بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. این موارد شامل قاعدگی های کوتاه، خونریزی های شدید و طولانی یا شروع آن از سن پایین می باشد. ممکن است شما را در معرض خطر بیشتری قرار دهد.

به طور خلاصه باید بگوییم که آندومتریوز یک بیماری مزمن است و درمانی ندارد و دلیل آن هم هنوز ناشناخته باقی مانده، ولی قرار نیست که همه این موارد در زندگی روزمره شما تاثیر منفی بگذارد.

درمان های خوبی برای کنترل مشکلات درد و باروری مثل هورمون درمانی، داروها و جراحی در دسترس است و بعد از اینکه یائسگی اتفاق می‌افتد علائم آندومتریوز بهتر می‌شود.